Eerder schreef ik dat we in Nederland beter zijn in beleidsontwikkeling dan in beleidsmonitoring. Hieronder mijn kijk op het onderwerp. Maar eerst een definitie van beleid.
Beleid is een samenhangende beschrijving van de wijze waarop een organisatie doelen wil bereiken en met welke middelen en in welke tijd. Beleid is daarmee ‘gewoon’ een document dat door iets of iemand met mandaat wordt vastgesteld. Wetten, regels en besluiten of overkoepelend beleid zijn kaderstellend.
Er zijn veel voorbeelden dat beleid minder goed uitwerkt dan bedoeld. Neem een gemiddeld inspectieonderzoek en er zijn altijd kritische noten. Dit neemt niet weg dat beleid altijd met de beste bedoelingen is opgesteld – dat is voor mij altijd het uitgangspunt. Niemand maakt bewust onuitvoerbaar beleid, niemand heeft als doel beleid te maken dat niet bijdraagt aan een beter Nederland. Maar hoe constateer je dat beleid minder goed uitwerkt dan bedoeld? Dat kan via beleidsmonitoring, als onderdeel van de beleidscyclus.
De rol van de adviseur
Beleidsmonitoring is niet het exclusieve domein van een inspectie. Beleidsmonitoring is een intergraal onderdeel van alle organisatieonderdelen binnen de overheid. Iedere adviseur moet – naar mijn oordeel – weten hoe het gaat met de werking van het beleid. Bij wijze van spreken mag de minister of de burgemeester ’s nachts bellen om te vragen hoe het gaat met de uitvoering. Het antwoord moet dan bekend zijn. Dat betekent niet dat je als adviseur zelf over alle specifieke kennis hoeft te beschikken: je kunt specifieke monitoring ook aan de markt vragen. Zolang je de hoofdlijn maar kent en regie voert over de monitoring en de opvolging van aanbevelingen. De rol van de manager of de bestuurder is daarbij belangrijk. Hij of zijn is verantwoordelijk voor de omgeving waarin beleidsmonitoring wordt uitgevoerd.
Beleidscyclus
Ik hanteer zelf onderstaande beleidscyclus. Er zijn ook andere plaatjes waarin beleidsmonitoring en beleidsevaluatie niet zijn onderscheiden. Ik doe dat bewust wel. Het onderscheid is dat beleidsmonitoring door iedereen gedaan kan worden, als onderdeel van je reguliere taak. Het is met name bedoeld om collegiaal verder te komen en te verbeteren. Je doet het door het voeren van gesprekken, nieuwsgierig te zijn, vragen te stellen, eenvoudige indicatoren bij te houden en last but not least: door op de hoogte te zijn van wetten, regelingen, besluiten en het beleid: hoe is het eigenlijk bedoeld? Visualiseren helpt daarbij.
Je herkent in de beleidscyclus de kwaliteitscirkel van Deming, waarbij je agendavorming uit de beleidscyclus mag zien als act van Deming. De uitkomst van beleidsmonitoring of beleidsevaluatie is de aanzet tot herzien beleid, wat start met het bepalen van de agenda.
Beleidsmonitoring en beleidsevaluatie
Beleidsmonitoring is te vergelijken met planning en control. Hoewel een onderdeel van beleidsmonitoring, zie ik wel verschil. Bij planning en control gaat het om een vergelijk van feitelijke plannen en feitelijke voortgang: zijn bijvoorbeeld bestedingen conform plan? Zitten we op planning? Beleidsmonitoring gaat meer over de werking: past de governance, zitten we op de goede weg, werken we volgens de beschreven verantwoordelijkheden, heeft wat is bedoeld ook effect?
Beleidsevaluatie is het domein van een inspectie of een externe onderzoeksbureau. Beleidsevaluaties zijn projecten (soms grote projecten) en vragen om een formele beleidsreactie en opvolging. Ook hier helpt het om het geldende beleid en of de wetgeving te visualiseren.
Conclusie
In mijn 20 jaar bij de overheid heb ik veel gezien op het gebied van beleidsontwikkeling en beleidsevaluatie. Dat laatste wordt – zoals eerder genoemd – vaak gedaan door een inspectie of een extern onderzoeksbureau. Wat volgt is een beleidsreactie waarin de bevindingen worden omarmd en er volgt een toezegging om deze op te volgen. Beleidsmonitoring zit tussen beleidsontwikkeling en beleidsevaluatie in en zie ik minder vaak goed en degelijk ingericht. Een vraag is of bestuurlijke incidenten van de afgelopen jaren voorkomen hadden kunnen worden door beter ingerichte beleidsmonitoring.
De waarde van beleidsmonitoring is groot. Het is een laagdrempelig, collegiaal middel om de vraag te kunnen verantwoorden: werkt het beleid of de wetgeving zoals bedoeld? Om vervolgens de vraag te stellen: hoe kan het beter? Dat laatste is innovatie.
Een persoonlijke noot: beleidsmonitoring is ook leuk! Ik vind het geweldig om beleid, wetten, regelingen en besluiten te analyseren en te onderzoeken hoe het in de praktijk werkt. Het geeft een prachtig inzicht in de werking van de overheid. Het is een eenvoudig en krachtig middel om bij te dragen aan een sterke overheid.
Tenslottte
Dit artikel is bedoeld om mijn kijk te geven op het begrip beleidsmonitoring. Wil je naar aanleiding van dit artikel meer weten, neem gerust contact op.